Geluidsoverlast door windmolens: feiten, gezondheid en beleidskeuzes

Windmolens spelen een belangrijke rol in de energietransitie, maar brengen ook geluidsoverlast met zich mee. Eén van de meest besproken kwesties is geluidshinder en de mogelijke gevolgen daarvan voor de gezondheid van omwonenden. Dit leidt tot politieke en maatschappelijke discussies over afstandsnormen en geluidsgrenzen. Hoewel er wetgeving en normen bestaan om overlast te beperken en onderzoek geen toename in gezondheidsklachten aantoont, ervaren sommige omwonenden dit anders. Dit artikel onderzoekt de feiten, wetenschappelijke inzichten en politieke standpunten rondom dit onderwerp.

| Geluidshinder door windmolens

De impact van windenergie

Windmolens veroorzaken overlast, wat een kernpunt is in het politieke debat over minimale afstandsnormen. Een van de belangrijkste zorgen is de mogelijke impact hiervan op de gezondheid. Hoewel er wetgeving en normen bestaan om overlast te beperken, blijven vragen over de effectiviteit van deze regels bestaan. Sommige landen hanteren vaste afstandsnormen, terwijl Nederland vooral geluidslimieten als leidraad gebruikt. Momenteel zijn er dan ook geen afstandsnormen en verlenen voornamelijk gemeentes vergunningen op basis van de gemiddelde geluidsoverlast per jaar.

Onderzoek toont aan dat geluidshinder door windmolens kan leiden tot stress en slaapverstoring, maar geen directe gezondheidsschade veroorzaakt. Toch ervaren omwonenden regelmatig hinder en rapporteren ze klachten. Hierdoor is het in de politiek een verdeeld onderwerp: sommige partijen willen afstandsnormen, terwijl anderen waarschuwen voor de impact op de energietransitie.

Geluidshinder: meer dan alleen decibellen

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Gezondheidsraad definiëren geluidshinder als “een gevoel van afkeer, boosheid, onbehangen, onvoldaanheid of gekwetstheid, dat optreedt wanneer het geluid iemands gedachten, gevoelens of activiteiten beïnvloedt”. Twee personen kunnen geluid met exact hetzelfde geluidsniveau horen, maar totaal verschillend reageren. Dit komt doordat de ervaren hinder niet alleen door het geluid zelf wordt bepaald, maar ook door psychologische, sociale en omgevingsfactoren.

Aanhoudend storend geluid heeft impact op gezondheid en welzijn

Als geluid herhaaldelijk storend is – zoals het constante gezoem van auto’s langs een snelweg, kan dit zowel cognitieve als emotionele reacties oproepen. Mensen realiseren zich vaak dat ze weinig invloed hebben op de oorzaak van het geluid. Dat kan op zijn beurt weer gevoelens van machteloosheid en frustratie veroorzaken. Langdurige blootstelling aan hinderlijk geluid vergroot de kans op stress, slaapproblemen en zelfs hart- en vaatziekten. Dit is niet alleen een subjectieve ervaring, maar heeft ook meetbare gevolgen voor de gezondheid.

Andere factoren bepalend voor geluidshinder windmolens

Het tijdstip waarop het geluid hoorbaar is, speelt ook een grote rol in het versterken van de hinder. Zo wordt ’s nachts geluid sneller als storend ervaren dan overdag. Daarnaast is een belangrijk sociaal aspect van geluidsoverlast het besluitvormingsproces. Wanneer inwoners het gevoel hebben dat ze betrokken zijn bij de besluitvorming over de plaatsing van geluidsbronnen, kan dit de acceptatie van de overlast bevorderen. Mensen die zich gehoord voelen en vertrouwen hebben in de autoriteiten, zijn vaak beter in staat om het geluid te verdragen. Daarentegen kan het gevoel van machteloosheid, bijvoorbeeld wanneer beslissingen zonder voldoende inspraak worden genomen, leiden tot grotere frustratie en minder tolerantie.

Geluid windmolens: laagfrequent, continu en beperkte controle

Bij windturbines speelt vooral het laagfrequente geluid een rol. Dit type geluid is moeilijker te blokkeren en dringt dieper door in gebouwen. Onderzoek toont aan dat mensen die dicht bij windmolens wonen, vaker hinder ervaren dan bij andere geluidsbronnen met een vergelijkbaar decibelniveau. Dit wordt deels verklaard door de continue aanwezigheid van het geluid en de beperkte controle die omwonenden hebben over de geluidsbron.

Geen duidelijke beschermende normering

Daarnaast blijkt dat de manier waarop regels worden opgesteld voor windturbines bijdraagt aan de ervaren hinder. Terwijl losse windmolens een maximale geluidsnorm hebben, mogen gemeenten, provincies en het Rijk voor windmolenparken zelf beoordelen hoeveel geluid en slagschaduw acceptabel is. Dit kan leiden tot situaties waarin bewoners langdurig blootgesteld worden aan hinderlijk geluid zonder duidelijke beschermende normering. Het gaat dus niet alleen om hoe hard een geluid is, maar ook om hoe het wordt waargenomen, welke controle iemand ervaart en in welke mate men zich gehoord voelt in het besluitvormingsproces. Dit maakt geluidshinder een serieuze milieukwestie met zowel fysieke als mentale gevolgen.

Wat zegt de wetenschap?

Onderzoek naar de effecten van windturbinegeluid levert gemengde resultaten op. Volgens de WHO kan langdurige blootstelling aan geluid boven 40 dB tijdens de nacht onder andere slaapverstoring en gezondheidsproblemen veroorzaken. Specifiek voor windturbines adviseert de WHO om het gemiddelde geluidsniveau onder de 45 dB Lden te houden om gezondheidsrisico’s te minimaliseren. Lden staat voor Day Evening Night Level. Het geeft aan dat het om een jaargemiddelde gaat van hoeveel geluid er is. Hierbij wordt rekening gehouden met het feit dat geluiden in de nacht- en avond vervelender zijn dan overdag.

Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is het zo dat hoe sterker in decibel het geluid van windturbines is, hoe groter de hinder. Tegelijkertijd is er volgens het instituut geen eenduidig bewijs voor directe gezondheidseffecten.
Het Nederlandse Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (het Nivel) concludeerde op basis van huisartsgegevens dat er geen duidelijke toename was in gezondheidsklachten bij omwonenden van windmolens tussen 2012 en 2021.

Kritiek op de onderzoeken

Toch is er kritiek op deze studies. Zo wordt opgemerkt dat de gebruikte medische classificaties (ICPC-codes) mogelijk niet specifiek genoeg zijn om klachten zoals slaapproblemen of stress direct aan windturbinegeluid te koppelen. Ervaringen uit de praktijk wijzen er daarnaast op dat huisartsen in gebieden met veel windturbines een stijging in klachten signaleren, variërend van stress, vermoeidheid en slaapproblemen bij volwassenen en verhoogde prikkelbaarheid tot concentratieproblemen bij kinderen.

De politieke strijd om afstandsnormen voor windmolens

In Nederland zijn er momenteel geen vaste afstandsnormen voor losse windmolens. Overheden verlenen vergunningen op basis van een gemiddelde geluidsnorm van 47 dB overdag en 41 dB ’s nachts. Ter vergelijking: fluisteren ligt rond de 30-40 dB, terwijl regen op 50-60 dB uitkomt.

Voor windmolenparken gelden weer andere regels. Wat betreft slagschaduw mogen omwonenden maximaal 17 dagen per jaar en niet langer dan 20 minuten per dag hinder ondervinden. Afhankelijk van het opgewekte vermogen bepalen gemeenten, provincies of het Rijk per project hoeveel geluid en slagschaduw toelaatbaar zijn. Dit verschilt van landen zoals Duitsland en Denemarken, waar strengere geluidsregels gelden. Beieren hanteert bijvoorbeeld een afstandsnorm van tien keer de tiphoogte, terwijl Denemarken een specifieke limiet stelt voor laagfrequent geluid.

De kern van het debat draait om de minimale afstand die windmolens tot woningen moeten hebben vanwege de overlast die ze veroorzaken. De BBB en PVV pleiten voor het voorzorgsprincipe: grotere afstandsnormen. Hoewel er geen direct bewijs is dat windmolens gezondheidsproblemen veroorzaken, pleiten ze voor extra afstand om mogelijke risico’s te beperken. Zij stellen voor om een minimale afstand van vier keer de hoogte van de windmolen aan te houden. Daartegenover staat de VVD, deze partij ziet windenergie op land als cruciaal voor de energietransitie en het behalen van klimaatdoelen. Minister Hermans waarschuwt dat te strenge afstandsnormen de uitbreiding van windparken gaan belemmeren, en pleit daarom voor een kleinere minimale afstand van twee keer de hoogte van de molen.

Internationale vergelijking: regels in andere landen omtrent windmolens

Nederland is niet het enige land dat worstelt met de balans tussen duurzame energie en volksgezondheid. In andere Europese landen bestaan uiteenlopende regels:

• Denemarken heeft als een van de weinige landen een norm voor laagfrequent geluid. De norm van maximaal 20 dB(A) binnenshuis, vanwege zorgen over slaapproblemen en verhoogde stress, is uniek in Europa.
• Duitsland hanteert in sommige deelstaten strengere geluidsnormen om slaapverstoring te beperken, met name in Beieren, waar windmolens op grote afstand van woongebieden geplaatst moeten worden.
• Frankrijk en Nederland leggen de nadruk op het beperken van hinder via geluidsnormen, maar nemen geen specifieke maatregelen tegen laagfrequent geluid of individuele gevoeligheid.
• Ierland en Polen hanteren strikte afstandsregels als voorzorgsmaatregel, met betrekking tot gezondheid. Er zijn zorgen over de impact en het welzijn van omwonenden, en dus hanteren ze ook een minimale afstand van tien keer de tiphoogte.

De normen variëren sterk: van twee tot tien keer de tiphoogte van windturbines en van 300 tot 1.100 meter. De mate waarin gezondheid wordt meegenomen in de regelgeving hangt af van de nationale beleidskeuzes en de interpretatie van wetenschappelijke studies over geluid en gezondheid.

Uniforme afstandsnorm: geen ruimte voor maatwerk

Een uniforme afstandsnorm biedt enerzijds duidelijkheid. Zo’n afstandsnorm is ook goed te communiceren én handhaafbaar. Er zit ook een nadeel aan: zo’n norm biedt geen ruimte voor maatwerk. Een vaste afstandsnorm kan leiden tot een zeer grote spreiding in geluidsbelasting en slagschaduwniveaus per gekozen afstand. Dat geeft een rapport van Arcadis aan.
Voor geluid en slagschaduw spelen naast afstand ook nog veel andere factoren een rol. Denk aan turbinetype, opstelling, bodemtype, bebouwing en bomen. Volgens Arcadis ligt het dan ook voor de hand om een eventuele afstandsnorm te combineren met normen voor geluid en slagschaduw.

De toekomst van windenergie en gezondheidsbeleid

In Nederland is er een groeiende discussie over de afstandsnormen voor windturbines, vooral na de uitspraak van de Raad van State op 30 juni 2021. Deze uitspraak heeft geleid tot de noodzaak voor nieuwe landelijke milieuregels voor windparken, met als doel de hinder voor omwonenden te beperken en tegelijkertijd de energietransitie te ondersteunen.

De kern van het probleem ligt in het vinden van een evenwicht tussen energieopwekking en volksgezondheid. Psychologische en sociale factoren, zoals ervaren controle en inspraak in besluitvorming, spelen hierin een belangrijke rol. Met de verwachte invoering van nieuwe landelijke milieunormen in 2025 is het essentieel dat beleidsmakers rekening houden met zowel wetenschappelijke inzichten als de ervaringen van omwonenden.

De zoektocht naar evenwicht

De discussie over windturbines en hun impact op de gezondheid blijft een complex en omstreden onderwerp. Hoewel wetenschappelijke studies geen eenduidig verband aantonen tussen windturbinegeluid en fysieke gezondheidsproblemen, is er wel consensus over de invloed van geluidshinder op stress, slaapverstoring en algemeen welzijn. De mate waarin landen hiermee omgaan, verschilt sterk. Nederland kent geen vaste afstandsnorm en hanteert relatief hoge geluidslimieten, terwijl andere landen strengere regels hebben om hinder te beperken.

Politiek blijft dit een gevoelig onderwerp. Partijen zoals BBB en PVV pleiten voor ruimere afstandsnormen uit voorzorg, terwijl VVD waarschuwt voor de impact op de energietransitie. De lopende discussie binnen de coalitie laat zien hoe moeilijk het is om een compromis te vinden tussen duurzame energieopwekking en bescherming van woonomgevingen. Het combineren van afstandsnormen met normen voor geluid en slagschaduw kan mogelijk aan een compromis bijdragen.

Zolang er geen definitieve besluitvorming plaatsvindt, bestaat het risico dat windturbines worden geplaatst op locaties waar hinder en gezondheidsklachten zich kunnen opstapelen. Een herziening van de regelgeving, waarin zowel de belangen van de energietransitie als de leefbaarheid van omwonenden worden meegenomen, is noodzakelijk om tot een duurzame en maatschappelijk aanvaardbare oplossing te komen.

Bronnen:

RVO
Algemeen Dagblad– Patstelling in coalitie over windmolens op land: BBB en PVV willen meer afstand tot huizen
Algemeen Dagblad – Een derde van Gronings dorpje bezoekt dokter vanwege klachten windturbines
Website Rijksoverheid – Welke regels gelden er voor windmolens vlakbij een woonwijk?
WHO – NOISE
WHO – Compendium of WHO and other UN guidance on health and environment – 11. Environmental noise
Pure Energie
HOorzaken – Geluidshinder
RIVM – Overzicht van literatuur over gezondheidseffecten geluid windturbines
RIVM – Geluidhinder
Binnenlandsbestuur – Grote verschillen tussen landen bij afstandsnormen windturbines
Rapport Arcadis – Onderzoek afstandsnormen windturbines – Ministerie Economische Zaken en Klimaat