Geluid en stilte als vorm van macht, controle en invloed

Wie geluid maakt, neemt daarmee ruimte in. Wie het ondergaat kan daardoor in een ondergeschikte positie komen ten aanzien van de maker.  Denk aan een motorrijder die met gierend lawaai langsrijdt, iemand die via een draagbare speaker harde muziek op straat laat klinken, een schreeuwende partner of een collega die luid telefoneert terwijl de ander zich probeert te concentreren. Ruimte innemen met geluid lukt alleen als anderen die claim accepteren. Dat kan door zich aan te passen, te zwijgen of zich terug te trekken. Dat spel van macht, waarin geluid maar ook stilte strategisch worden ingezet, is ook goed zichtbaar in Amerikaanse gevangenissen. Daar laten situaties zien hoe gevangenen geluid inzetten om invloed uit te oefenen, communicatie te regelen en mensen uit te sluiten. Het wordt duidelijk: geluid is niet zomaar achtergrondgeluid, maar een sociaal krachtig middel. Dat geldt zeker óók buiten de gevangenis.

Geluid als machtsmiddel in de gevangenis

Binnen Amerikaanse ‘maximum security’-gevangenissen blijkt geluid voor gevangenen een krachtig sociaal instrument te vormen.

Lawaai als controle

In sommige gevangenissen zetten gedetineerden geluid bewust in om sociale orde af te dwingen. Zo komt het voor dat gevangenen gezamenlijk lawaai maken om druk uit te oefenen op een medegevangene, bijvoorbeeld om hem tot vertrek naar een andere afdeling te bewegen. Zulke acties worden soms gecoördineerd in groepen die op vaste tijden lawaai produceren. In andere gevallen wordt juist collectieve stilte afgedwongen, bijvoorbeeld om communicatie mogelijk te maken tussen cellen of om rust te bewaren op een afdeling

Hoewel ook bewakers geluid kunnen gebruiken om hun gezag te tonen, bijvoorbeeld met luide instructies of door het opzettelijk hard openen en sluiten van deuren, zijn het vaak de gevangenen zelf in Amerikaanse gevangenissen die binnen hun leefomgeving het geluidsklimaat reguleren. Door te bepalen wanneer het stil is of lawaai wordt gemaakt, nemen zij controle over hun omgeving en beïnvloeden zij de sociale verhoudingen, in een systeem waarin informele regels minstens zo zwaar wegen als formele.

Silte als uitsluitingsmechanisme in de gevangenis

In gevangenissen wordt stilte soms bewust gebruikt als sociaal wapen. Een nieuwe gevangene die doelbewust wordt genegeerd, ontvangt daarmee een duidelijke boodschap: je hoort er niet bij. Net als geluid kan stilte ingezet worden om sociale grenzen te markeren. Hard spreken, schreeuwen of lawaai maken kan anderen dwingen zich aan te passen of te zwijgen, terwijl stilte gebruikt wordt om iemand buiten te sluiten. Zo bepaalt geluidsgebruik wie invloed heeft, en wie buitengesloten wordt.

Sociale uitsluiting in opvoeding en relaties

Sociale uitsluiting is een krachtig middel dat helaas op veel verschillende manieren voorkomt, niet alleen binnen gevangenissen, maar ook in de opvoeding van kinderen en in volwassen relaties. In gezinnen worden kinderen bijvoorbeeld nog wel eens als straf naar hun kamer gestuurd, waardoor ze geïsoleerd worden. Dit beperkt niet alleen hun fysieke bewegingsvrijheid, maar ontneemt hun ook sociale interactie en aandacht van hun ouders of verzorgers.

Een andere veelvoorkomende vorm van sociale uitsluiting is het ‘doodzwijgen’ — het bewust negeren van iemand. Dit gebeurt niet alleen binnen gezinnen, maar ook tussen partners, familieleden en vrienden. Dit ‘doodzwijgen’ kan ernstige gevolgen hebben voor het zelfbeeld en de emotionele gezondheid, omdat het een gevoel van isolement en afwijzing veroorzaakt. Omdat mensen er vaak niet over praten, is het lastig om deze stille vorm van uitsluiting te stoppen.

Langdurige uitsluiting bij kinderen kan diepe sporen achterlaten die tot in de volwassenheid merkbaar zijn. Deze impact uit zich bijvoorbeeld in een laag zelfvertrouwen, moeite met sociale relaties, angst om verlaten te worden en soms psychische klachten.

Hoewel sociale uitsluiting soms onbewust wordt ingezet, is het belangrijk dat mensen zich bewust zijn van de mogelijke langdurige gevolgen. Positieve communicatie en het zoeken naar constructieve manieren om conflicten op te lossen zijn essentieel om het welzijn en de gezonde ontwikkeling van iedereen te ondersteunen.

Ruzies en schreeuwen als machtsmiddel

Ook tijdens conflicten of ruzies wordt geluid bewust of onbewust ingezet als machtsmiddel. Schreeuwen, stemverheffing of het hard dichtslaan van deuren zijn vormen van hoorbare dominantie. Wie zijn stem verheft, probeert controle te krijgen over de situatie of de ander tot zwijgen te brengen. Geluid wordt zo een manier om emoties kracht bij te zetten, maar ook om een machtspositie af te dwingen.

In partnerrelaties is schreeuwen vaak niet alleen een uiting van frustratie, maar ook een poging om het gesprek of de sfeer te beheersen. Degene die harder praat of luider reageert, bepaalt wat er nog gezegd kan worden of juist niet meer. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de veiligheid binnen de relatie, maar ook voor het wederzijdse vertrouwen.

Ook in gezinnen speelt schreeuwen een rol. Kinderen die worden toegeschreeuwd, kunnen zich bedreigd, klein of machteloos voelen. Het stemvolume van een ouder of verzorger maakt duidelijk wie de controle heeft én wie zich moet onderwerpen. Hetzelfde geldt voor huisdieren, die niet alleen reageren op toon en volume, maar ook stress en onveiligheid ervaren wanneer er veel geschreeuwd wordt in hun omgeving.

Hoewel schreeuwen soms voortkomt uit onmacht of stress, is het belangrijk om te erkennen dat het ook een vorm van overheersing is. Wie schreeuwt, vraagt geen aandacht, maar eist die op. Bewustwording van deze dynamiek is de eerste stap naar een gezondere communicatie, waarin macht niet wordt afgedwongen met volume, maar gedeeld wordt in dialoog.

Geluid in andere omgevingen

De mechanismen van geluid en stilte als vormen van macht komen ook elders voor. Overal waar mensen samenleven of werken binnen een hiërarchische of gestructureerde omgeving, speelt geluid een rol in het verdelen van macht en ruimte. Dat kan onderdrukkend of uitsluitend werken, maar geluid kan ook juist zorgen voor structuur, samenwerking en veiligheid. Een duidelijke stem kan orde brengen, een stilte kan ruimte geven aan concentratie of herstel. De manier waarop geluid wordt ingezet, bepaalt of het bijdraagt aan controle of juist aan verbinding. In ziekenhuizen komt deze tweedeling duidelijk naar voren.

Geluid in het ziekenhuis als hulpmiddel

Tijdens acute situaties in een ziekenhuis neemt meestal één persoon de regie. Die voert het woord, bepaalt welke instructies worden gevolgd en welke geluiden voorrang krijgen. Alarmsignalen, verbale communicatie en omgevingsgeluid vormen samen een auditieve omgeving waarin duidelijkheid essentieel is. In deze context is het dominante gebruik van geluid functioneel: het zorgt voor heldere communicatie, snelle coördinatie en effectief teamwork, juist in situaties waarin iedere seconde telt.

Geluid in het ziekenhuis als belasting

Daarnaast kunnen in een ziekenhuis ongewenste omgevingsgeluiden zoals open- en dichtgaande deuren, luide stemmen, gehaaste voetstappen, lawaai van zorg voor andere patiënten en doorlopende alarmen stress en onrust veroorzaken. Dat geldt vooral voor patiënten die weinig controle hebben over hun situatie. Ook geluiden van zorgverleners, zoals de luide stem van een verpleegkundige die de rust van een patiënt onderbreekt, dringen door in diens persoonlijke ruimte. De hoorbare aanwezigheid van de ander onderstreept de machtspositie van de zorgverlener en versterkt tegelijk het gevoel van onmacht bij de patiënt: een ervaring van overgeleverd zijn aan een omgeving waar zij zelf geen grip op hebben.

Geluid op kantoor

Ook op kantoor manifesteert zich dit machtsveld via geluid. Wie luid met elkaar praat of vaak telefoneert, geluid laat schallen uit zijn computer of smartphone, beïnvloedt vaak onbewust de dynamiek op de werkvloer: wie ruimte inneemt en wie zich moet aanpassen. Collega’s die zich aan deze geluidsmacht storen, houden zich meestal stil uit sociale overwegingen. Zo verdeelt geluid de ruimte en bevestigt het sociale hiërarchieën.

Geluid als sociaal krachtveld

In uiteenlopende omgevingen, van openbaar vervoer tot het leger, wordt geluid ingezet om ruimte op te eisen, invloed uit te oefenen of gezag te bevestigen. Denk aan een passagier die luid telefoneert en onverschillig zijn aanwezigheid laat gelden, of een sergeant die via stemvolume discipline afdwingt. Ook in alledaagse situaties bepaalt geluid wie zich moet aanpassen en wie de toon zet.

De voorbeelden uit de gevangenis maken deze processen zichtbaar in hun meest geconcentreerde vorm. Maar ze werpen ook licht op bredere patronen: hoe geluid relaties structureert, macht verdeelt, sociale grenzen trekt en invloed uitoefent op wie zich welkom voelt — of juist buitengesloten.

Wie goed luistert, herkent hoe geluid en stilte de sociale verhoudingen beïnvloeden.

Herken je dit wellicht op je werk, in relaties, onderweg of in gedeelde ruimtes? Laat het weten in een commentaar onder het artikel.

Lees ook: