Muziektherapie: een krachtige tool voor het welzijn van mensen met dementie

Muziektherapie kan bij mensen met dementie helpen bij de aanpak van onbegrepen gedrag en een waardevolle bijdrage leveren aan de kwaliteit van hun leven. Dat laat onderzoek zien van Anna-Eva Prick die als senior onderzoeker en docent verbonden is aan Zuyd Hogeschool in Heerlen. Samen met hoogleraar Susan van Hooren schreef zij een plan om deze therapie te implementeren in verpleeghuizen. Deze willen vaak wel aan de slag met muziektherapie, maar de praktijk blijkt vaak weerbarstig.

Muziek roept emoties op en zet aan tot bewegen

Door naar muziek te luisteren of zelf te maken kunnen we ons gelukkig, enthousiast, opgewekt, ontspannen en verbonden gaan voelen. Muziek roept niet alleen emoties op het zet ook aan tot bewegen. Gebleken is dat muziektherapie bij mensen met psychische klachten ervoor kan zorgen dat ze zich minder angstig, nerveus of rusteloos gaan voelen (lees meer). Muziek kan de stemming op meerdere manieren beïnvloeden. Zo kan het luisteren ernaar gedachten oproepen die de luisteraar meenemen naar het verleden en hen zo terugvoeren naar mooie en fijne herinneringen.

Muziekgeheugen en dementie

Bij mensen met dementie zijn vaak verschillende delen van de hersenen aangetast, maar blijft het muziekgeheugen langer intact. Dat komt omdat muziek niet alleen taalcentra in de linkerhersenhelft activeert, maar ook andere delen van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor emotie, beweging en het lange-termijngeheugen. Taalvaardigheden zoals praten worden meestal verwerkt in de linkerhersenhelft, terwijl muzikale processen verspreid juist over beide hersenhelften plaatsvinden. Zo wordt bij zingen vaak emotionele herinneringen en ritmische patronen aangesproken, die in andere hersengebieden liggen en vaak langer functioneel blijven. Hierdoor kunnen mensen met dementie soms nog liedjes zingen, terwijl spontaan praten niet meer lukt.

Gevoel van herkenning, veiligheid en minder onrust

Naast de emoties die muziek oproept, creëert het ook een gevoel van herkenning. Daardoor voelen mensen zich veiliger en kunnen ze ook minder onrustig worden. Natuurlijk lukt dat zingen niet bij alle ouderen met dementie. Sommigen kunnen zich ook op die manier niet meer verbaal uiten. Een muziektherapeut kan dan een lied voor hen voordragen waarin oude en recente gebeurtenissen voorkomen. Ook via deze weg kunnen ook oude herinneringen boven komen drijven.

Terugvinden identiteit

Door gebruik te maken van bekende melodieën of teksten is er een brug te vormen naar vroegere ervaringen. Deze kunnen zo helpen om een deel van de identiteit terug te vinden. Dat kan dus ook als de taalvaardigheid is verminderd. Muziek sluit dus goed aan bij de vaardigheden die een oudere mensen met dementie vaak nog wél bezitten. Zo kunnen ze bewegen op muziek, zingen en ook zelf nog muziek maken. Samen muziek maken of zingen is daarnaast goed voor de sociale interactie. Gelukkig houden de meeste mensen van muziek en blijft het vermogen om ervan te genieten ook bij mensen met dementie behouden.

Tegenover ZonMW zegt Anna-Eva Prick: “Nog te vaak wordt er medicatie voorgeschreven bij gedragsproblemen bij dementie. Maar veel medicijnen hebben ongewenste bijwerkingen. Wij zien veel liever dat muziektherapie wordt toegepast bij ouderen met dementie”.  Tot op heden ziet Prick dan ook alleen maar positieve resultaten van muziektherapie bij ouderen met vergevorderde dementie.

Resultaten muziektherapie bij dementie

De eerste onderzoeksresultaten laten zien dat muziektherapie een effectieve manier is om ouderen met dementie een betere levenskwaliteit te geven. Anna-Eva Prick en Susan van Hooren, hoogleraar aan de Open Universitet en tevens als lector verbonden aan de sectie Vaktherapie van Zuyd Hogeschool in Heerlen, hopen dan ook dat verpleeghuizen muziektherapie gaan toepassen in de dagelijkse praktijk. Ze hebben daarom een plan geschreven om de muziektherapie te implementeren.

De invloed van muziektherapie op het gedrag

Een sessie met muziektherapie waaraan een deel van de deelnemers aan het onderzoek meededen, kon bestaan uit samen improviseren, luisteren naar muziek, componeren, spelen, zingen, of bewegen op muziek. Zo’n sessie vond plaats in de eigen kamer, of in een aparte ruimte van het verpleeghuis onder leiding van een muziektherapeut. Aan de studie deden 158 demente bewoners van verpleeghuizen mee. Een deel diende als controlegroep om zo de effectiviteit van de muziektherapie goed te kunnen beoordelen.
De deelnemers kregen 2 tot 3 keer per week gedurende 3 weken muziektherapie.
Het onderzoek liet zien dat ouderen na drie weken muziektherapie minder onrustig waren. Zelfs na zes weken waren deze positieve effecten nog steeds merkbaar.
Al met al blijkt de muziektherapie dus te helpen om vaardigheden te benadrukken die nog intact zijn, wat bijdraagt aan het gevoel van eigenwaarde en welzijn van de patiënt.

Ervaring van mantelzorgers

Ook mantelzorgers zien vaak positieve veranderingen bij hun dierbaren na het volgen van de muziektherapie. Ze rapporteren verbeterde interactie, een frisse blik in de ogen en alerter gedrag. Deze betrokkenheid maakt muziektherapie niet alleen waardevol voor de patiënt zelf, maar ook voor hun naasten. Prick en haar collega Susan van Hooren zeggen daarover tegenover ZonMw: “De families die we spraken kunnen dan ook niet wachten tot de muziektherapie een standaardbehandeling wordt.”

Toekomstige stappen en implementatie

Hoewel muziektherapie veel potentie toont, blijft het implementeren ervan in de praktijk een uitdaging. Om dit proces te ondersteunen, hebben Prick en haar collega’s een implementatieplan ontwikkeld met trainingsvideo’s en kennisclips voor zorgverleners. Ze geven aan dat er wel samenwerking nodig is met meerdere disciplines, zoals verzorgenden, verpleegkundigen, psychologen en specialisten ouderengeneeskunde. Die samenwerking is essentieel om muziektherapie op brede schaal toe te kunnen passen in de toekomst. Het belang van muziektherapie wordt gelukkig steeds meer erkend, en de hoop is dat het snel als standaardbehandeling voor mensen met dementie wordt aangenomen.

Conclusie muziektherapie bij dementie

Muziektherapie biedt mensen met dementie de mogelijkheid om contact te maken, rust te vinden en emoties te uiten. Het is een waardevolle, niet-medicamenteuze benadering die veel potentieel heeft om de levenskwaliteit van ouderen te verbeteren. Het heeft daarnaast ook een indirect positief effect op het welzijn van naasten en zorgverleners.

Bron: ZonMW